Μία νουβέλα αμφίδρομης μαθητείας, του Δημήτρη Αθηνάκη

Γιώργος Ιατρίδης, Το φαινόμενο της πεταλούδας, νουβέλα, εκδ. updot.gr, 2015

Πάντοτε χρειάζεται ένα μεγάλο μπαμ για να ξεκινήσει μία καινούργια ζωή. Στην περίπτωσή μας, στην περίπτωση του κ. Ασημένιου δηλαδή, ήταν η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Το έξυπνο αυτό εύρημα του Γιώργου Ιατρίδη σε βάζει ευθύς εξαρχής στο παιχνίδι του πρώτου έντυπου κειμένου του, της νουβέλας με τον αινιγματικό τίτλο Το φαινόμενο της πεταλούδας. Σιγά τον αινιγματικό, θα πει κανείς, κι ίσως να μην έχει άδικο. Το φαινόμενο της πεταλούδας, ως φυσικό περιστατικό, είναι ένας άλλο τρόπος να δηλωθεί η ενηλικίωση ― βίαιη ή μη.

Η ενηλικίωση του κ. Ασημένιου ήρθε στα εβδομήντα του. Άργησε λιγάκι, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που επιβάλλει ο πολιτισμός, αλλά ήρθε. Ο κ. Ασημένιος είναι ο ήρωας του βιβλίου. Και είναι ένας πραγματικός ήρωας. Ξέρετε πόσο κόπο θέλει να βγεις από δεκαετίες στασιμότητας και να αναζητήσεις ό,τι έχεις χάσει στο μεταξύ; Μπορεί βέβαια και να μη θέλει πολύ κόπο, γιατί οι πυρηνικές εκρήξεις που γίνονται στον μέσα κόσμο σου, έστω και στα εβδομήντα σου, είναι ανυπολόγιστες ― όπως και η δύναμη που σε σπρώχνει να ενηλικιωθείς.

Έχω διάφορες ενστάσεις απέναντι στον εαυτό μου για τη χρήση του όρου «ενηλικίωση». Είναι κάτι σαν αναπόδραστη αντίφαση να χρεώνουμε στα παιδιά την αθωότητα και την ξεγνοιασιά, και τελικά να θεωρούμε τους «μεγάλους» τους κουλ τύπους που θα κατακτήσουν τον κόσμο ― σαν να ηρωοποιούμε τη διαγραφή της αθωότητας. Επίσης, και με την αθωότητα έχω πρόβλημα ως προς τη χρήση της αλλά και τις χρήσεις της, αλλά, αν συνεχίσω έτσι, θα ξημερώσουμε.

Ο κ. Ασημένιος λοιπόν. Και η ρευματοειδής αρθρίτιδά του. Που τον έκλεισε σ’ ένα νοσοκομείο για μία εβδομάδα. Που πιο πριν ήταν κλεισμένος στο σπίτι και τον εαυτό του. Που πιο πριν ήταν κλεισμένος σε άλλα σπίτια, σε άλλα κουτάκια, σε άλλες καθημερινότητες. Η προσωπική του επανάσταση, να βγει δηλαδή απ’ όλα αυτά, ν’ απλώσει τα φτερά του ως άλλη πεταλούδα και να καταλήξει, αναπόφευκτα, στα τετράδια με διαφάνειες από ρυζόχαρτο κάποιου σάικο συλλέκτη, η προσωπική του επανάσταση λοιπόν ήταν να βγει απλώς… στο δρόμο.

Και βγήκε. Με αφηγηματικό όχημα τις ράγες του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου από την Κηφισιά ώς τον Πειραιά, από τη μιαν άκρη στην άλλη δηλαδή, ο Γιώργος Ιατρίδης μάς αφηγείται την τύποις ενηλικίωση του κ. Ασημένιου, αλλά ταυτόχρονα μας σπρώχνει στην πόλη αυτή. Η νουβέλα είναι ένα εισιτήριο για την πόλη. Με ψήγματα urban λογοτεχνίας, ο συγγραφέας καταφέρνει να αποτυπώσει την πρωτεύουσα όπως εκείνη ζει και εξελίσσεται στο απόλυτο παρόν.

Απέφυγα ώς τώρα να αναφέρω το όνομα «Αθήνα». Με τον όρο «Αθήνα», αυτομάτως όλοι θα φέρουμε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο που έχουμε πλάσει στο μυαλό μας γι’ αυτή την πόλη. Ίσως και να μελαγχολήσουμε λιγάκι ή, ακόμα ακόμα, και να εκνευριστούμε γιατί σήμερα το λεωφορείο, για παράδειγμα, άργησε 34 λεπτά γιατί πάλι ―και πάλι― το κέντρο ήταν κλειστό γιατί κάποιοι αποφάσισαν να τρέξουν ή να κάνουν ποδήλατο. Κι όμως, ένα ατού στη νουβέλα του Γιώργου Ιατρίδη είναι ότι η πόλη παρουσιάζεται με τέτοιον τρόπο, που, εκόντες άκοντες, αναδιαμορφώνουμε μέσα μας την αρχιτεκτονική της ύπαρξης της Αθήνας. Η πόλη, αυτό το κατατρεγμένο και πολυτραυματισμένο άστυ, στο Φαινόμενο της πεταλούδας, δεν σου πετάει φάτσα φόρα την Αθήνα που έχεις κατά νου κάνοντας προκαθορισμένα δρομολόγια καθημερινά μες στην πόλη. Είναι ένα βιβλίο που σε σπρώχνει στην παρατήρηση, στο να βάλεις σε σειρά αυτό που δεν προλαβαίνεις να δεις. Το Φαινόμενο της πεταλούδας είναι μία αστική μαθητεία.

Κι όσο ο κ. Ασημένιος ―που κάνει ωραία αντίστιξη το όνομά του με το γκρίζο των τσιμέντων της Αθήνας― κατεβαίνει από τον Βορρά στον Νότο ―αφού ο συγγραφέας ήθελε μια ήσυχη κατηφόρα αυτή την «ενηλικίωση»―, όσο περνά σε πιο πυκνοκατοικημένα τμήματα της πόλης, όσο παρατηρεί όλο και περισσότερο, όσο μαθαίνει να βλέπει ―επιτέλους!― τι συμβαίνει γύρω του, τόσο αυξάνεται η θερμοκρασία της γλώσσας του συγγραφέα, τόσο ο κ. Ασημένιος γίνεται όλο και πιο δικός μας, όλο και περισσότερο ο άνθρωπος της διπλανής μας πόρτας. Όχι μιας διπλανής πόρτας, που λέει το κλισέ, αλλά της δικής μας διπλανής ― κι αυτή την πόρτα το κείμενο του Γιώργου Ιατρίδη μάς τη χαρίζει απλόχερα.

Ένας ένας οι σταθμοί, από την Κηφισιά στον Πειραιά, αποτελούν κεφάλαια της μεταμόρφωσης του κ. Ασημένιου. Του κ. Ασημένιου που ήταν μουσικός και που γνώριζε να ξεχωρίσει τα μπάσα από τα πρίμα ― ο κ. Ασημένιος είχε μέσα του όλη την ψυχική και γνωστική σκευή, απλώς για δεκαετίες δεν ήξερε πώς να την εφαρμόσει. Νά, λοιπόν, μία ακόμη αρετή στη νουβέλα: η μαθητεία εμπλουτίζεται με τη δύναμη της πράξης, ενώ έχει προηγηθεί η κατάκτηση της γνώσης. Ο κ. Ασημένιος είναι μία στερεοτυπική αποτύπωση των ανθρώπων που ξέρουν αλλά δεν μπορούν· εκείνων που ίσως και να μπορούν αλλά σίγουρα δεν θέλουν· των ψυχισμών εκείνων, τελικά, που έχουν αποφασίσει ότι… δεν· ένα γενικό και αόριστο «δεν». Και λέω «στερεοτυπική αποτύπωση», γιατί προσπαθώ ν’ αποδώσω την αρτιότητα του χτισίματος του χαρακτήρα του κ. Ασημένιου.

Δεν είπαμε όμως το σημαντικότερο: ο κ. Ασημένιος πηγαίνει από σταθμό σε σταθμό με τα πόδια, και σημειώστε το. Ώρες επί ωρών, περπατά, αυτός ο εβδομηντάχρονος πάσχων από ρευματοειδή αρθρίτιδα, με λύσσα σχεδόν. Και μια πεταλούδα στον ώμο του. Που μεγαλώνει μαζί του. Που τον ακολουθεί σ’ αυτό το μεγάλο ταξίδι της «ενηλικίωσης». (Αν βλέπατε το γραπτό μου, θα παρατηρούσατε ότι έχω συνεχώς τη λέξη «ενηλικίωση» σε εισαγωγικά. Αφενός, μου αρέσουν τα εισαγωγικά· αφετέρου, συνεχίζω να έχω τις ενστάσεις που σας έλεγα πριν ― και, τελικά, τα εισαγωγικά είναι μάλλον ένας ωραίος γραπτός τρόπος να κλείσεις κάπου το μάτι.)

Το παθιασμένο περπάτημα του κ. Ασημένιου δεν είναι ένα ηρωικό και ευθύβολο περπάτημα. Υπάρχουν, στιγμές, όπως στον σταθμό της Ομόνοιας, που ο κ. Ασημένιος γκρινιάζει, ξενερώνει, δεν θέλει άλλο, βρε αδερφέ. Κι εκεί άρχισα να ταυτίζομαι εγώ μαζί του. Ο Γιώργος Ιατρίδης αποκαθιστά, μια κι έξω, όλους εμάς που φτάνουμε στο μη παρέκει με τα «δεν σε φοβάμαι εσένα, θα τα καταφέρεις», με τα ανόητα «τι ανάγκη έχεις εσύ;» και τα ανήκουστα «έλα, μωρέ, πώς κάνεις έτσι;». Ο κ. Ασημένιος, είτε το ήθελε ο συγγραφέας είτε και όχι, είναι η αποκατάσταση του «ώς εδώ μπορώ». Και συνεχίζει μηχανικά. Αυτόματα. Μίζερα. Έστω. Συνεχίζει.

Το Φαινόμενο της πεταλούδας δεν είναι ένα άρτιο βιβλίο. Φυσικά και έχει τα ελαττώματά του, προφανώς και επιδέχεται βελτιώσεις. Το Φαινόμενο της πεταλούδας όμως είναι η επιτυχημένη προσπάθεια του Γιώργου Ιατρίδη να μιλήσει για την πόλη, για όλους εμάς ξεχωριστά, να γνωρίσει κι εκείνος τι είναι όλα αυτά για τα οποία γράφει. Το Φαινόμενο της πεταλούδας είναι μία αμφίδρομη μαθητεία: ο Γιώργος Ιατρίδης μαθαίνει, ο κ. Ασημένιος του Γιώργου Ιατρίδη μάς μαθαίνει και ο αναγνώστης χαίρεται. Αυτό το βιβλίο είναι ένα ωραίο σπρώξιμο ― που είτε το κάνεις είτε σ’ το κάνουν.

Και ξέρετε κάτι; Γενικά, όταν μας σπρώχνουν, καλύτερα να μην αντιστεκόμαστε· ας πέσουμε, μπας και δούμε την πόλη από πιο κοντά.

_

Δημήτρης Αθηνάκης
Pure Bliss, Ρόμβης 24Α, Αθήνα
26.06.2015, Παρασκευή